เต้านมอักเสบ ท่อน้ำนมตัน แก้ปัญหาอย่างไรดี
คุณแม่มือใหม่ที่ให้นมลูกเองคงต้องพบเจอปัญหาของการให้นมลูกหลายอย่าง ปัญหาหนึ่งที่บรรดาแม่ให้นมลูกมักประสบกันบ่อยก็คือ “เต้านมอักเสบ” ที่เกิดมาจากอาการท่อน้ำนมอุดตัน วันนี้เรามีสาเหตุของปัญหาและวิธีการดูแลรักษาตัวเองมาฝากคุณแม่มือใหม่กันค่ะ
ทำไมท่อน้ำนมจึงอุดตัน?
ท่อน้ำนมบางส่วนเกิดอาการอุดตันเพราะน้ำนมมีความเข้มข้นเกินไป ทำให้น้ำนมที่สร้างขึ้นไม่ใหม่สามารถระบายออกมาจากต่อมน้ำนมได้ เต้านมจึงมีลักษณะเป็นก้อนแข็งในบางตำแหน่ง กดผิวหนังแล้วเจ็บแต่ไม่มีลักษณะของการอักเสบ สาเหตุมีได้หลากหลาย เช่น ลูกดูดนมแค่ข้างเดียว ลูกดูดนมไม่เกลี้ยงเต้า ร่างกายผลิตน้ำนมได้มากกว่าปริมาณที่ลูกต้องการในแต่ละครั้ง หรือท่อน้ำนมถูกกดทับจากการใส่เสื้อชั้นในที่รัดแน่นเกินไป
เต้านมอักเสบเกิดขึ้นได้อย่างไร?
มีแบคทีเรียผิวหนังอยู่ทั่วทุกส่วนของร่างกาย และด้วยการเลี้ยงลูกด้วยนมบางครั้งหัวนมก็แตกซึ่งทำให้แบคทีเรียสามารถเข้าไปในเนื้อเยื่อและต่อมน้ำนมได้ เมื่อแบคทีเรียเข้าสู่หัวนมพวกมันสามารถเดินทางขึ้นไปที่ท่อน้ำนมและทำให้เกิดการติดเชื้อในเนื้อเยื่อเต้านม
ท่อน้ำนมที่อุดตันเป็นสาเหตุของการอักเสบอีกประการหนึ่ง และอาจเกิดจากปัจจัยอื่น ๆ ได้อีกหลายประการ ไม่ว่าจะเป็นจากการสวมใส่ชุดชั้นในที่มีคุณภาพต่ำ ไปจนถึงการล้างเต้านมที่ไม่ดีพอระหว่างการให้นมลูก เมื่อเต้านมไม่สามารถระบายได้อย่างเหมาะสมเนื่องจากมีท่อน้ำนมที่อุดตัน กลยุทธ์การต่อสู้การติดเชื้อตามปกติของร่างกายก็จะไม่ทำงาน และแบคทีเรียจึงสามารถจับตัวกันเป็นกลุ่มได้
แพทย์หญิงพาเมล่า เบเรนส์ รองศาสตราจารย์ที่มหาวิทยาลัยเท็กซัสในฮูสตัน ได้เปรียบเทียบให้เข้าใจง่าย ๆ ว่าเรื่องของเต้านมอักเสบนี้ก็เหมือนกับการติดเชื้อในกระเพาะปัสสาวะ ปัสสาวะของคุณปลอดเชื้อ แต่ถ้าคุณไม่ได้ขับถ่ายมันออกไป กระเพาะปัสสาวะคุณจึงมีแนวโน้มที่จะติดเชื้อมากขึ้น สิ่งเดียวกันนี้เกิดขึ้นกับน้ำนมแม่ ถึงมันจะเป็นพื้นที่ที่สามารถมีแบคทีเรียอยู่ได้ แต่ก็ไม่ได้แปลว่ามันสนับสนุนการเจริญเติบโตของแบคทีเรีย ถ้าน้ำนมไม่ถูกระบายอย่างดีพอ ยังค้างอยู่ในท่อน้ำนม แบคทีเรียก็มีแนวโน้มที่จะผสมพันธุ์และเติบโต
อาการของโรค
อาการเต้านมอักเสบสามารถทำให้หน้าอกของคุณรู้สึกนุ่ม บวม และร้อนจัด บางครั้งก็มีก้อนแข็ง กดแล้วเจ็บ มันอาจส่งผลให้เกิดมวลแข็งรูปลิ่มในเนื้อเยื่อเต้านมที่ชี้ไปทิศทางของหัวนม มักจะเป็นข้างเดียวและเป็นเฉพาะบางตำแหน่ง ผู้หญิงหลายคนอาจมีไข้ปวดเมื่อยตามร่างกาย หนาวสั่น และมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่ทั่วไปเมื่อไม่ได้รับการรักษาที่เหมาะสม
สาเหตุที่ทำให้ท่อน้ำนมตันและอักเสบ
- ปล่อยให้น้ำนมค้างในเต้านานเกินไป ไม่ได้ปั๊มออกทันเวลา อาจเป็นเพราะ ลูกยังดูดนมไม่เก่ง จึงไม่สามารถดูดออกได้หมด การไม่ได้ให้นมหรือปั๊มนมตามตารางปกติ
- รับประทานอาหารที่มีรสหวานมันหรือมีแป้งมากเกินไป
- ใส่เสื้อชั้นในที่รัดแน่นจนเกินไป
- ลูกดูดนมในท่าทางที่ผิดวิธีจึงทำให้ดูดนมออกมาได้ไม่หมด
จะป้องกันได้อย่างไร?
ถึงแม้ว่าภาวะการติดเชื้อจะเป็นสิ่งที่ยากจะกำจัดได้ เคล็ดลับเหล่านี้สามารถช่วยป้องกันท่อน้ำนมอุดตันและอาการเต้านมอักเสบได้
- พยายามรักษาตารางเวลาการให้นมให้เที่ยงตรงอยู่เสมอ หลีกเลี่ยงการพักกินนมเป็นเวลานานหลายชั่วโมง ยกเว้นในเวลากลางคืนเมื่อลูกของคุณมีอายุมากกว่า 2 เดือน เพราะการเว้นช่วงการกินนมนานจนเกินไปจะทำให้นมข้นขึ้นและอุดตันท่อน้ำนมได้
- ไม่ควรนอนคว่ำ
- หลีกเลี่ยงการใช้เสื้อชั้นในที่รัดแน่นจนเกินไป รวมไปถึงเสื้อผ้ารัดรูปที่บีบรัดหน้าอกของคุณ
- เปลี่ยนแผ่นซับน้ำนมและยกทรงให้นมเมื่อใดก็ตามที่เปียก และหมั่นทำความสะอาดบ่อย ๆ หลีกเลี่ยงแผ่นซับน้ำนมที่มีแผ่นรองพลาสติกซึ่งสามารถทำให้หัวนมของคุณชื้น ซึ่งอาจนำไปสู่การติดเชื้อยีสต์ได้
- หลีกเลี่ยงการพกพาสิ่งใดที่ทำให้หน้าอกของคุณถูกกดทับ เช่น กระเป๋าแบบสะพายเฉียงที่มีสายรัดกว้าง
- งดใช้สบู่สักระยะ เพราะสบู่ส่วนใหญ่ทำให้ผิวแห้ง ซึ่งอาจเป็นแผลถึงเนื้อเยื่อเต้านม เพียงแค่ล้างเต้านมด้วยน้ำอุ่น โดยไม่จำเป็นต้องใช้ผ้าขนหนูเช็ด จากนั้นซับให้แห้ง หากผิวแห้งให้ทาครีมบำรุงสำหรับเต้านม
- อย่าปั๊มนมอย่างหักโหมจนเกินไป เมื่อใดก็ตามที่คุณปั๊มนมหรือให้ลูกกินนม ร่างกายของคุณจะตอบสนองโดยการผลิตนมมากขึ้น หากคุณผลิตน้ำนมมากเสียจนลูกน้อยของคุณไม่สามารถกินได้หมดเพื่อระบายเต้านม คุณก็จะติดเชื้อเอาได้
- รักษาท่อน้ำนมที่อุดตันอย่างรวดเร็ว หากคุณสงสัยว่าท่อน้ำนมของคุณอุดตัน ให้ใช้การประคบประคบบริเวณนั้นวันละหลายครั้ง ควรแน่ใจว่าน้ำนมออกจากเต้านมหมดแล้ว และนวดบริเวณที่ได้รับผลกระทบ
หากคุณแม่หัวนมแตก แนะนำให้ใช้ครีมลาโนลินหรือครีมวิตามินอีซึ่งมีคุณสมบัติเป็นเกราะป้องกันการติดเชื้อ สิ่งสำคัญคือการกินอาหารเพื่อสุขภาพ การพักผ่อน และหลีกเลี่ยงความเครียดให้มากที่สุด
สำหรับแม่ที่มีอาการท่อน้ำนมอุดตันเกิดขึ้นซ้ำบ่อย ๆ La Leche League International แนะนำให้ลดไขมันอิ่มตัวและโซเดียมในอาหารของคุณลง ส่วน The Canadian Breastfeeding Foundation แนะนำให้รับประทานเลซิตินแคปซูลขนาด 1,200 มก. ซึ่งเป็นอาหารเสริมที่ได้จากเมล็ดทานตะวันวันละสี่ครั้ง เชื่อกันว่าเลซิตินจากดอกทานตะวันจะช่วยลดความเข้มข้นของน้ำนมแม่ โดยการเพิ่มปริมาณของกรดไขมันไม่อิ่มตัวเชิงซ้อนในนม จึงทำให้นมมีโอกาสอุดตันท่อน้ำนมของแม่ได้น้อยลง
การรักษาเต้านมอักเสบที่บ้าน
ในขณะที่การเป็นเต้านมอักเสบอาจเป็นเรื่องที่ยากลำบากสำหรับคุณแม่ แต่ข่าวดีอย่างหนึ่งก็คือมันไม่ใช่อะไรที่สามารถแพร่เชื้อไปสู่ลูกของคุณได้ การรักษาเยียวยาด้วยตัวเองที่บ้านสามารถช่วยลดอาการคัดตึงเต้านม ตัวอย่างเช่นคำแนะนำของ La Leche League International ที่ว่าให้ใช้แพ็คน้ำแข็งเพื่อลดอาการบวม
มีงานวิจัยหลายชิ้นที่ประเมินการใช้ใบกะหล่ำปลี ซึ่งนำไปวางไว้ในชุดชั้นในและทำหน้าที่ประคบเย็นเพื่อลดอาการบวม แม้ว่าจะมีผลลัพธ์หลายอย่างก็ตามคุณก็ยังสามารถใช้การบำบัดด้วยพืชตระกูลกะหล่ำ โดยเลือกที่มีสีขาวกับใบสีแดงเป็น เพราะพวกที่ใบสีเข้มสามารถทำเสื้อผ้าเลอะสีของมันได้ ตัดก้านแข็งที่อยู่ตรงกลางของใบกะหล่ำปลี แล้วนำไปแช่เย็นหรือใช้ที่ที่อุณหภูมิห้องก็ได้ แล้วนำไปวางลงบนผิวหนังโดยตรง สวมเสื้อชั้นในให้ใบของมันแนบสนิทไปกับผิว จากนั้นเอาออกเมื่อมันเริ่มเหี่ยวแห้งหรือเมื่อถึงเวลาให้นมลูก
นอกจากนี้ยังเป็นสิ่งสำคัญที่จะต้องแน่ใจว่าลูกของคุณดูดนมจากเต้านม หากทารกไม่สามารถดูดจนเพื่อระบายน้ำนมในเต้านมออกได้ ให้คุณใช้ปั๊มหรือกดเต้านมด้วยมือเพื่อแสดงความรู้สึกอย่างเต็มที่ การให้นมในช่วงที่เต้านมยังอักเสบ จะต้องให้อาหารบ่อยครั้ง ต้องมีการนวดเต้านมในขณะที่ให้นมลูก อาบน้ำร้อนหรือการใช้ลูกประคบอุ่น ๆ บนเต้านมหลังการให้นมหรือการปั๊มนมหากจำเป็น เพราะสิ่งเหล่านี้ช่วยให้เต้านมระบายได้หมด ซึ่งจะช่วยให้การติดเชื้อนั้นหายเร็วขึ้นอีก
อีกสิ่งที่คุณสามารถทำเองได้ง่าย ๆ คือหมั่นสังเกตจุดขาว (White dot) ซึ่งเป็นลักษณะแรกเริ่มของอาการท่อน้ำนมอุดตัน ถ้าเจอแล้วและลูกยังไม่ดูดนมจนมันหลุดออกไป อาจจะใช้เข็มขนาดเล็กปลอดเชื้อจากร้านขายยาจิ้มให้จุดขาวเหล่านั้นแตกออก
การรักษาเต้านมอักเสบทางการแพทย์
เมื่อเต้านมบวมและขยายตัวจนเกินระยะของการเป็นเต้านมคัด กลายเป็นร้อน แดง และติดเชื้อ หรือหัวนมแตก คุณแม่ควรไปพบแพทย์เพื่อรักษาเต้านมอักเสบ หากปล่อยทิ้งไว้ไม่รักษา เชื้ออาจแพร่กระจายและเต้านมอักเสบอาจกลายเป็นฝีทรวงอกที่ต้องรักษาโดยใช้การผ่าตัด
อาจต้องใช้ยาปฏิชีวนะในการรักษาโรคเต้านมอักเสบ เพราะโรคเต้านมอักเสบเป็นโรคติดเชื้อแบคทีเรียที่รู้จักกันดี และสิ่งที่สมควรปฏิบัติต่อการติดเชื้อแบคทีเรียคือการรับยาปฏิชีวนะ ความเสี่ยงของการปล่อยให้เต้านมอักเสบไม่ได้รับการรักษานั้นสูงในระดับที่จะก่อให้เกิดฝีในเต้านม ดังนั้นต้องเพิ่มความระมัดระวังอย่างหนักและรับยาปฏิชีวนะ
ในขณะเดียวกันก็มีความสำคัญอย่างยิ่งที่จะต้องให้นมสม่ำเสมอ พักผ่อนให้มากเข้าไว้ และทำตัวให้ผ่อนคลายในขณะที่คุณพักฟื้นหลังคลอด แม้ว่าคุณอาจเริ่มรู้สึกดีขึ้นหลังจากใช้ยาไปสองสามวัน แต่คุณควรทานยาปฏิชีวนะให้ครบตามที่แพทย์สั่ง
ไม่ว่าจะเกิดปัญหาอะไรขึ้นระหว่างการให้นมก็ตาม ขอให้คุณแม่อย่าเพิ่งท้อถอยหรือล้มเลิกการให้นมเสียกลางคันนะคะ รีบปรึกษาแพทย์หรือผู้เชี่ยวชาญเรื่องการให้นมแม่ เพื่อช่วยกันแก้ไขปัญหาให้หมดไป รวมทั้งมองหาผลิตภัณฑ์ที่จะช่วยรักษาและป้องกันเต้านมมาใช้ จะได้ไม่มีอุปสรรคมาขัดขวางในการให้นมลูกอีก แต่หากใครที่มีปัญหาติดขัดจนไม่สามารถให้นมลูกได้จริง ๆ ก็ไม่ต้องโทษตัวเองไปนะคะ เพราะก็ยังมีสารอาหารมากมายที่เป็นประโยชน์กับลูกน้อยอยู่ค่ะ
อ่านบทความสำหรับแม่และเด็กอื่นๆที่น่าสนใจได้ที่นี่ >> story.motherhood.co.th
มองหาสินค้าสำหรับแม่และเด็กในราคาสุดพิเศษได้เลยที่ >> Motherhood.co.th